Сяргей Арсенавіч Вінаградаў

Сяргей Арсенавіч Вінаградаў
Сяргей Арсенавіч Вінаградаў
	руск.: Сергей Виноградов
Дата нараджэння	1 (13) ліпеня 1869 ці 1 (13) чэрвеня 1869
Месца нараджэння	Някрасаўскае, Кастрамскі павет[d], Кастрамская губерня, Расійская імперыя;
Дата смерці	5 лютага 1938[…] (68 гадоў)
Месца смерці	Рыга, Латвійская Рэспубліка;
Месца пахавання	Пакроўскія могілкі[d];
Грамадзянства	Расійская імперыя; СССР;
Род дзейнасці	мастак
Жанр	пейзаж і жанравы жывапіс
Вучоба	Маскоўскае вучылішча жывапісу, скульптуры і дойлідства;
Мастацкі кірунак	імпрэсіянізм
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сярге́й Арсе́навіч Вінаградаў (1869—1938) — рускі мастак, графік і жывапісец, правадзейны член Акадэміі майстацтваў.

Біяграфія

Нарадзіўся 1 (13) ліпеня (па іншым дадзеным, 1 (13) чэрвеня) 1869 года ў вёсцы Вялікія Солі Кастрамской губерні (цяпер пасёлак гарадскога тыпа Някрасаўскае Яраслаўскай вобласці) у сям’і святара.^[5] Здольнасці да малявання ў Сяргея Вінаградава праявіліся з маленства. Яго бацька, сельскі святар, не стаў перашкаджаць талентам сына, які часта назіраў за працай мясцовых іканапісцаў^[6].

Ва ўзросце адзінаццаці гадоў быў прывезены ў Маскву да свайго земляка, мастака Паўла Сарокіна, потым жыў у яго старэйшага брата Еўграфа Сарокіна. У 1880—1889 гадах вучыўся ў Маскоўскім вучылішчы жывапісу, скульптуры і дойлідства. Галоўным і любімым настаўнікам Вінаградава стаў Васіль Паленаў, які надаваў вялікую ўвагу фарміраванню асабістага почырку вучняў. Ён, акрамя музеяў, паказваў ім калекцыі твораў знакамітых майстроў са збораў Паўла і Сяргея Траццяковых — Каро, Дэлакруа, Энгр, Курбэ.

У 1888 годзе, скончыўшы вучылішча з вялікім залатым медалём, атрымаў званне класнага мастака^[7]. У 1889 годзе паступіў у Акадэмію мастацтваў, але захварэў тыфам і вымушаны быў вярнуцца ў Маскву.

З 1889 года стаў браць удзел у выставах «Таварыства перасоўных мастацкіх выстаў». За карціну «Абед працаўнікоў» ў 1890 годзе мастак быў уганараваны 3-цяй прэміяй Таварыства.

У канцы 1880-х — пачатку 1890-х гадоў служыў выкладчыкам у Вучылішчы выяўленчых мастацтваў мастака-архітэктара Анатоля Гунста. У 1890—1898 гадах выкладаў у харкаўскім рамесным вучылішчы, што таксама дала яму вызваленне ад вайсковай службы.

Вінаградаў завёў знаёмствы ў асяроддзі калекцыянераў, часта бываў у гасцях у маскоўскага ўладальніка цукровых заводаў і калекцыянера Паўла Харытоненка, прыязджаў пагасціць і папрацаваць у маёнтак Усевалада Мамантава ў Тульскай губерні. Вінаградаў шмат працаваў, аддаючы перавагу жанравым вясковым сцэнкі, дапаўняючы рэалістычнае мастацтва імпрэсіянісцкімі акцэнтамі. У 1892 годзе мастак становіцца членам Таварыства перасоўных мастацкіх выстаў. Яго супрацоўніцтва з «перасоўнікамі» працягваецца аж да 1901 года. Карціны мастака ахвотна купляюць, ён здабывае фінансавую самастойнасць.

На канікулах Вінаградаў абавязкова ездзіў у Маскву, да сяброў, наведваў Паленаўскія малявальныя вечары, у якіх удзельнічалі вучні майстра — Канстанцін Каровін, Сяргей Іваноў, Абрам Архіпаў, Аляксандр Галавін, Ісак Левітан. Па вяртанні ў Маскву спрабуе свае сілы ў кніжнай графіцы, працаваў у выдавецтве А. Д. Ступіна. З 1897 года Сяргей Вінаградаў — выкладчык малюнка ў Строганаўскім вучылішчы, а таксама ў Вучылішчы прыгожых мастацтваў Анатоля Гунста.

Пасля вяртання ў Маскву аднавілася зносіны Вінаградава з Канстанцінам Каровіным, якія неўзабаве перарасло ў моцнае сяброўства. У 1897 годзе Каровін купіў у Савы Мамантава ўчастак зямлі ў Ахоціна (Уладзімірская губерня, на беразе ракі Нерль), дзе пабудаваў сабе дом і майстэрню. Сюды, на паляванне і рыбалку, ён запрашаў сваіх сяброў і знаёмых. Вінаградаў вельмі любіў тут бываць: сюды прыязджалі Валянцін Сяроў, спявак Фёдар Шаляпін з дачкой Ірынай, пісьменнік Максім Горкі. Сябры хадзілі на рыбалку, пісалі эцюды, поўныя атмасферы спакойнага вясковага жыцця.

Каровін і Сяроў неаднаразова апавядалі сябрам аб сваім падарожжы на Поўнач, якое яны здзейснілі летам 1894 года на сродкі Савы Мамантава. Ідэя паўтарыць гэты ваяж аб’яднала Вінаградава і ягонага калегу па вучэльні прыгожых мастацтваў Гунста, мастака Васіля Пераплётчыкава. У 1902 годзе яны адправіліся ў шлях: праехалі Рыбінск, Архангельск, потым падарожнічалі па Паўночнай Дзвіне, да Белага мора, наведалі Салавецкія астравы. Вінаградаў палюбіў Архангельск і пазней прыязджаў сюды ствараць эцюды. Ён пісаў порт і суды на рэйдзе, паўночныя вёскі і іх жыхароў.

У снежні 1901 года Сяргей Вінаградаў разам з Васілём Пераплётчыкавым, Апалінарыем Васняцовым і Мікалаем Дасекіным прымаюць рашэнне аб заснаванні выставачнага аб’яднання «36 мастакоў». Новае таварыства вырасла з пратэстных дыскусій аб нераўнапраўі маладых мастакоў, якія з’яўляліся членамі таварыства перасоўнікаў. Журы там не вітала новых пошукаў і часта адмаўляла моладзі ў прыёме іх карцін для ўдзелу ў выставах. Затое ў аб’яднанні «36 мастакоў» журы не было наогул. Першая выстаўка адкрылася 10 студзеня 1902 года ў залах Строганаўскага вучылішча і была добра сустрэта і публікай, і крытыкамі.

Праз год большасць членаў аб’яднання ўвайшлі ў Саюз рускіх мастакоў; Вінаградаў стаў адным з яго заснавальнікаў.

У 1902 годзе ён разам з прамыслоўцам Міхаілам Марозавым здзейсніў паездку ў Еўропу. Менавіта пры ўдзеле Вінаградава Марозаў набыў у Амбруаза Валара знакаміты «Партрэт Жанны Самары» пэндзля Рэнуара, палотны Дэга і Сезана.

Пашырае сваю выставачную актыўнасць. Ён прымае ўдзел у экспазіцыях таварыства «Свет мастацтва» (1901—1903 і 1906 гг), вядома ж, у выставах «36 мастакоў» і Саюза рускіх мастакоў. Ад жанравых твораў паступова сыходзіць у пейзажны жывапіс. У 1904 годузе прадставіў свае карціны на Міжнароднай выставе ў Дзюсельдорфе, год праз удзельнічаў у экспазіцыях рускіх майстроў у Берліне і Парыжы, якія арганізаваў Сяргей Дзягілеў. Карціна «Улетку» ў 1909 годзе атрымала залаты медаль Міжнароднай мастацкай выставы ў Мюнхене.

У 1912 годзе стаў акадэмікам Акадэміі мастацтваў, з 1916 года — яе рэчаісным сябрам.

Становіцца удзельнікам Маскоўскага літаратурна-мастацкага гуртка, публікуе рэцэнзіі, стварае кніжныя ілюстрацыі. У гады Першай сусветнай вайны мастак стварае шэраг агітацыйных паштовак і плакатаў.

У 1915 г. Канстанцін Каровін ўпершыню запрасіў Вінаградава на сваю дачу ў Гурзуфе. Наступныя тры гады мастак рэгулярна наведваў гэтыя маляўнічыя месцы, удасканальваючы майстэрства ў малюнку эфектаў сонечнага святла і напаўняючы палотны яркімі фарбамі Крыма.

У першую гадавіну Кастрычніцкай рэвалюцыі прыняў удзел у афармленні Крамля.

У снежні 1923 года, у час падрыхтоўкі выстаўкі рускага мастацтва ў Нью-Ёрку 1924 года, апынуўся праездам у Рызе, дзе жылі шмат знаёмых мастакоў (Мікалай Багданаў-Бельскі, Канстанцін Выготскі, Лудальф Лібертс), якія цёпла яго прынялі. Вырашыў застацца ў Латвіі. Від на жыхарства мастаку дапамог аформіць яго даўні знаёмы, мастак Вільгельм Пурвіціс, заснавальнік і першы рэктар Латвійскай акадэміі мастацтваў.

З канца лета 1924 года жыў у Рызе (праз год прыехала яго жонка, былая вучаніца ў Строганаўскім вучылішчы Ірына Вайцяхоўская), з 1927 года — у маёнтку Лабарж, каля Рэзэкнэ.

Аднавіў выкладчыцкую дзейнасць — спачатку ў майстэрні Багданава-Бельскага, а пазней — ва ўласнай школе-студыі. У 1925 годзе правёў сваю першую персанальную выстаўку ў Рызе.

У 1929 годзе выпусціў альбом з відамі Пскова-Пячэрскага манастыра, размешчанага ў Эстоніі. Праз год у Рызе адбылася выстаўка работ дзевятнаццаці яго вучняў. Па-ранейшаму шмат увагі надаваў выставам, на якія прадстаўляў свае працы амаль што кожны год: Прага, Капэнгаген, Лондан, Бялград, Рыга.

Памёр у Рызе 5 лютага 1938 года. Пахаваны на Пакроўскіх могілках.

Пасля пачатку Другой сусветнай вайны жонка мастака, Ірына Вайцехоўская з’ехала ў Канаду, забраўшы з сабой спадчыну мужа — больш за 250 карцін.

У верасні 2020 — сакавіку 2021 года адбылася першая буйная рэтраспектыўная выстаўка мастака ў Музеі рускага імпрэсіянізму.

Творчасць

Творчасць Вінаградова характэрна для асноўнага ядра «Саюзу рускіх мастакоў». Вялікі ўплыў на яго зрабіла дзяцінства, праведзенае ў сям’і патомнага святара, а таксама манументальны жывапіс, над якім шмат працаваў яго першы настаўнік Е. Сарокін.

Пісаў жанравыя карціны, партрэты, інтэр’еры, пейзажы. У канцы 1890-х гадоў у карцінах на сялянскую тэму шмат сонца. Пазней спрабаваў сысці ад стылю перадзвіжнікаў, работы 1910-х гадоў утрымліваюць элементы імпрэсіянізма, пейзажы ствараюцца ў дэкаратыўна-пленэрнай манеры.

Падкрэслена лёгкія і радасныя сюжэты карцін ідуць насуперак з драматычнымі падзеямі першай трэці XX стагоддзя, быццам бы мастак малюе іншую жыццё — часткова выдуманую, жаданую, часткова рэальную. У часы рэвалюцыі майстар старанна пазбягае любога намёку зменлівыя абставіны. Ён паэтызуе побыт і глядзіць на ўсё з боку: пейзажы поўныя фарбаў, маскоўскія вулачкі асветлены сонцам, яркія і чыстыя колеры хаваюць прыкметы беднасці навакольнага свету^[6].

Найбольш цікавыя работы ў перыяд актыўнай дзейнасці ў «Саюзе рускіх мастакоў».